Skład chemiczny i odmiany medycznej marihuany

Mówi się nieraz, że marihuana jest jedną z najbardziej przebadanych roślin w historii nauki. Jak dotąd opublikowano więcej niż 10 000 artykułów naukowych, które dotykają zarówno kwestii zastosowania marihuany w medycynie, jak i jej nadużywania w formie narkotyku. W roślinach tych oraz produktach z konopi pochodzących z całego świata zidentyfikowano już ponad 500 związków chemicznych. Najbardziej znane są kannabinoidy, do których zalicza się okryty złą sławą THC. Ale występują w niej również inne rodzaje substancji chemicznych, takie jak terpeny, flawonoidy oraz alkaloidy. Wciąż odkrywa się nowe związki chemiczne. Ponieważ wiele z nich nigdy nie zostało odpowiednio scharakteryzowanych pod kątem działania leczniczego, niektórzy naukowcy nazywają konopie “lekceważoną skarbnicą leków”.
Najbardziej interesujące składniki są znajdowane w wydzielinie małych gruczołów we włoskach, które okrywają całą roślinę. Te włoski, zwane w botanice “trichomami”, wytwarzają lepką żywicę, która zbiera się w niewielkie kropelki na szczycie każdego z nich. Trichomy są tak małe, że można je uwidocznić dopiero pod mikroskopem, co obrazuje Rycina 2-1. Znajdują się zarówno w roślinach męskich, jak i żeńskich, jednak najbardziej obficie występują na żeńskich kwiatostanach. Z tego powodu hodowcy marihuany skupiają się a uprawie wyłącznie roślin płci żeńskiej. W ostatnich czasach zauważono, iż wartość lecznicza kwiatostanu konopi jest dyktowana przez określoną mieszaninę składników, które ona produkuje. Wielu naukowców sądzi, że najbardziej istotne w tym aspekcie są kannabinoidy oraz terpeny.

sklach_odmiany_4
Rycina 2-1 | źródło: bedrocan.nl
Kannabinody – główne składniki aktywne marihuany

Kannabinoidy uważane są za główną aktywną komponentę konopi o znaczeniu leczniczym. To związki wyjątkowe dla tych roślin i w naturze nie są spotykane nigdzie indziej. Obecnie zostało identyfikowanych ponad 100 kannabinoidów, a ich chemiczne struktury w większości są bardzo zbliżone. Ponadto więcej substancji chemicznych podobnych do naturalnych kannabinoidów jest syntetyzowanych w laboratoriach farmaceutycznych. Marihuana uprawiana w szklarniach ma wyższą zawartość kannabinoidów w porównaniu z roślinami, które rosną w środowisku zewnętrznym. Kiedy hodowla przebiega w zoptymalizowanych warunkach, żeńskie kwiaty konopi mogą osiągać zawartość THC bliską 30% suchej masy.

Najsłynniejszym kannabinoidem jest delta-9-tetrahydrokannabinol, znany szerzej jako THC. Poza działaniem dającym uczucie “haju”, osiąganym w celach rekreacyjnych, THC jest też odpowiedzialny za liczne efekty lecznicze marihuany. Zawiera się w tym, między innymi, zdolność do zmniejszania nudności, wymiotów, bólu oraz znoszenie spastyczności mięśni, polepszenie snu oraz apetytu.
Innym kannabinoidem, który zyskał ostatnio znaczne poważanie w świecie nauki, jest kannabidiol czyli CBD. Posiada działanie lecznicze, ale nie daje tzw. “haju”. Wręcz przeciwnie, CBD zmniejsza niektóre z niepożądanych działań związanych z zażywaniem wyższych dawek THC. Badania naukowe wskazują, że CBD może być skutecznym środkiem w znoszeniu objawów różnych, trudnych do opanowania stanów chorobowych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów, cukrzyca, zespół stresu pourazowego, zespoły lękowe oraz infekcje oporne na stosowane antybiotyki. Inne przykłady kannabinoidów mogących mieć zastosowanie w medycynie to kannabigerol (CBG), który ma silne działanie przeciwzapalne, czy tetrahydrokannabiwarin (THCV), który jest poddawany badaniom jako potencjalny lek na padaczkę oraz chorobę Parkinsona. Chemiczna struktura tych kannabinoidów została przedstawiona na Rycinie 2-2. Ponieważ mają różne właściwości terapeutyczne, specyficzna kombinacja kannabinodiów obecna w kwiatostanach konopi ma ogromny wpływ na ich medyczne właściwości.

sklach_odmiany_2
źródło: bedrocan.nl
Terpeny – precyzyjne dostrajanie efektu

Terpeny są składnikami, które nadają marihuanie jej charakterystyczny zapach oraz smak. Na ten moment odnaleziono ich ponad 120. Odwrotnie niż w przypadku kannabinoidów, główne terpenoidy obecne w konopiach (noszące tak piękne nazwy jak mircen, alfa-pinen oraz beta-kariofilen) są znajdowane obficie w naturze. Niemniej jednak terpeny również wykazują szerokie spektrum działań, które mogą modulować niektóre niechciane efekty THC, na przykład zmniejszając utratę pamięci krótkotrwałej lub niepokój związany z użyciem konopi. Terpeny mogą wywoływać również własne skutki farmakologiczne; niektóre z nich są potężnymi antybiotykami, podczas gdy inne, dla przykładu, mają właściwości znieczulające czy przeciwzapalne.
Ponieważ w konopiach znajduje się tak wiele terpenów, mogą one występować w licznych, bardzo różnych kombinacjach. Tak samo jak w przypadku kannabinoidów, każda specyficzna mieszanina tych związków może dawać niepowtarzalne efekty lecznicze. Terpeny łatwo parują (dlatego też możemy wyczuwać ich zapach) i są wdychane podczas palenia czy waporyzacji marihuany. Niestety, przeprowadzono tylko kilka badań skupiających się na potencjalnych interakcjach pomiędzy terpenami i kannabinoidami. Niemniej jednak przyjmuje się, że każdy typ (odmiana czy szczep) marihuany ma swoją unikatową kompozycję kannabinoidów i terpenów.

Odmiany: co zawiera się w nazwie

Konopie stanowią tylko jeden gatunek, a jego oficjalna botaniczna nazwa brzmi Cannabis sativa L. To oznacza, w biologicznym sensie, że każda roślina może być krzyżowana z innym przedstawicielem tego gatunku. Najbliższymi krewnymi konopi są chmiel (będący jej kuzynem) oraz pokrzywa (jej “drugi kuzyn”). Od wieków na całym świecie ludzie hodowali wybrane konopie dla uzyskania pożądanego efektu narkotycznego, rozmiaru, kształtu pąków, zapachu i wielu innych cech. Rezultat tych krzyżówek jest uznawany za nową odmianę, kiedy wygląda zupełnie odmiennie od innych roślin konopi. Psy oraz tulipany są innymi przykładami jednego gatunku posiadającego różne odmiany. Wynikiem tej selekcji oraz stuleci hodowli jest szeroki zakres odmian (znanych również jako szczepy, rasy), który w ten sposób uzyskano. Odmiany są rozpoznawane przez hodowców roślin, ludzi używających konopi rekreacyjnie, a także przez pacjentów, poprzez nadawanie im popularnie brzmiących nazw, takich jak Biała Wdowa, Światła Północy, Amnezja, Mgła.
Do dnia dzisiejszego oficjalnie opisanych zostało więcej niż 700 odmian, lecz można się spodziewać, że ta liczba jest nawet wyższa. Oczywiste pytanie które się pojawia brzmi – czy rozmaitość nazw używanych dla tych wszystkich odmian przekłada się na różnice w ich medycznych właściwościach? Innymi słowy: które odmiany mają dla pacjentów największe znaczenie i jak wiele nazw musimy w tym celu wyróżnić?
Najbardziej znanym sposobem stworzenia ogólnej klasyfikację odmian rośliny Cannabis jest opisanie jej “fenotypu”. Pod tym terminem rozumiemy wszystkie cechy, które możemy określać za pomocą zmysłów: kształt rośliny, jej kolor, wysokość, zapach i inne. Bazując na takiej charakterystyce, można wyszczególnić dwa typy konopi. Zwyczajowo wyróżnia się więc konopie siewne (Cannabis sativa), oraz konopie indyjskie (Cannabis indica). Konopie siewne były oryginalnie uprawiane na skalę przemysłową w zachodnim świecie dla pozyskania z nich włókien, oleju oraz paszy dla zwierząt. Zazwyczaj są wysokimi roślinami, z kilkoma rozłożystymi gałęziami i długimi, cienkimi liśćmi. W przeciwieństwie do nich odmiana indica, historycznie znana jako konopie indyjskie, pochodzi z południowej Azji. Jest niższa, bardziej rozkrzaczona, ma szersze liście i dość szybko dojrzewa. Obie te grupy mają zwykle inny zapach, co prawdopodobnie odzwierciedla profil występujących w nich terpenów. Tworzone współcześnie odmiany konopi są w zasadzie hybrydą (krzyżówką) przodków odmian sativa i indica. Czasami jako odrębną grupę wyróżnia się jeszcze Cannabis ruderalis (konopie dzikie). Jest mniejszą, przypominającą chwast rośliną wywodzącą się z rejonów środkowej Rosji. Pochodzi ze starych pól konopi i obecnie rzadko jest uprawiana, by uzyskać THC czy dla celów medycznych. Odmiana ruderalis utraciła większość cech, dla których była oryginalnie stworzona, przystosowując się do warunków panujących w jej środowisku.

Odwieczny dylemat: sativa czy indica?

Podjęto już starania, by na podstawie zawartości konkretnych kannabinoidów dokonać naukowej klasyfikacji odmian konopi. W zagadnieniach prawnych oraz w kwestii legalizacji najważniejsze jest rozróżnienie pomiędzy typem narkotycznym (marihuana) oraz włóknistym (konopie). Istniejące podziały biorą pod uwagę zawartość THC oraz CBD, a czasem też inne kannabinoidy. Niestety, występujące w nich różnorodne terpeny nie zostały nigdy uwzględnione w tych klasyfikacjach. Dla lepszego zrozumienia właściwości konopi potrzebny byłby dokładniejszy system klasyfikacji, który obejmowałby zarówno wszystkie znane kannabinoidy, jak i terpeny.

Pacjenci z wielu krajów poprzez żmudny proces prób i błędów odnajdują odmianę konopi, która najlepiej
pomaga w leczeniu ich schorzenia. Zwyczajowe rozróżnienie pomiędzy odmianami sativa oraz indica istotnie pomaga w tym poszukiwaniu. Jednakże nigdy nie sprawdzono dokładnie, czy i dlaczego medyczne właściwości konopi mają związek z różnicami występującymi między sativą i indicą. Jasne jest, że lepsze zrozumienie chemicznych różnic istniejących pomiędzy odmianami konopi pozwoliłoby stworzyć pomost pomiędzy szeroką wiedzą, którą dysponują rekreacyjni użytkownicy marihuany, a danymi, których potrzebują osoby stosujące ją ze względów medycznych oraz pracownicy służby zdrowia.

W holendreskiej firmie Bedrocan poddaje się badaniom szeroki zakres (potencjalnie) aktywnych składników znajdujących się w hodowanych przez tą firmę roślinach. Pod uwagę branych jest do 28 różnych typów kannabinoidów oraz terpenów. Stosując takie podejście, Bedrocan wierzy, że nieskończona liczba popularnych odmian (zwanych czasem „kultywarami”), może być znacznie zredukowana do zaledwie kilku, o chemicznie odmiennym składzie (czyli “fenotypów chemicznych” albo “chemotypów”). Odmiany obecnie dostępne w holenderskim programie leczenia medyczną marihuaną są wymienione w Tabeli 2-3. Dalsze badania zgłębiające różnice w składzie chemicznym, a także podobieństwa pomiędzy rodzajami konopi mającymi największą popularność, mogą stanowić pomoc dla użytkowników marihuany medycznej. Dzięki temu będą mogli skutecznie odszukać właśnie tę odmianę konopi, której najbardziej potrzebują. Wymienianie się odmianami roślin i informacjami przez badaczy z różnych krajów, w których używanie marihuany ze względów medycznych jest dozwolone (jak Holandia, Kanada czy USA), mogłaby takie badania znacząco ułatwić.

sklach_odmiany_3
źródło: bedrocan.nl

O autorze:
Dr Arno Hazekamp (1976) jest uznanym na świecie naukowcem zajmującym się marihuaną oraz Dyrektorem ds. Badań i Edukacji w Bedrocan BV – oficjalnego hodowcy medycznej marihuany w Holandii. Po zdobyciu tytułu licencjata z biologii molekularnej otrzymał tytuł magistra nauk biofarmaceutycznych na Uniwersytecie w Leiden. Jego praca doktorska skupiała się na medycznych zastosowaniach konopi, jak i na praktycznych przeszkodach, które uniemożliwiają tym roślinom stanie się częścią medycyny w jej współczesnym ujęciu. Od 2002r. dr Arno Hazekamp zajmuje się holenderskim Narodowym Programem Leczenia Medyczną Marihuaną jako specjalista w zakresie kontroli jakości, sposobów administracji oraz analizy chemicznej. Jest również członkiem zarządu IACM (Międzynarodowe Stowarzyszenie dla Leków Kannabinoidowych), aktywnym wykładowcą na międzynarodowych wydarzeniach oraz propagatorem medycznej marihuany. Jego misją jest stworzenie mostu pomiędzy potrzebami pacjentów a wymaganiami nowoczesnej medycyny za pomocą prowadzenia badań oraz działań edukacyjnych.

Przedruk za zgodą autora: dr Arno Hazekamp, Bedrocan BV, www.bedrocan.com

Jarosław Stadnik

Redaktor naczelny portalu www.medycznamarihuana.com, www.marihuana.info.pl oraz www.konopie.info.pl Twórca marki BioHemp.pl oraz wieloletni aktywista na rzecz popularyzacji i dostępności do medycznej marihuany.